เครื่องปั้นดินเผาบ้านน้ำคำน้อยจังหวัดยโสธร

1. ข้อมูลทั่วไปตำบลน้ำคำใหญ่ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของอำเภอเมืองยโสธร ตามทางหลวงหมายเลข 2169 ตำบลน้ำคำใหญ่มีจำนวนหมู่บ้านทั้งหมด 15 หมู่บ้าน แต่แหล่งชุมชนที่มีการผลิตเครื่องปั้นดินเผาคือ บ้านน้ำคำน้อย ซึ่งประกอบด้วย 2 หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ 2 และหมู่ที่ 15


แผนที่หมู่บ้าน ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร



จากการสอบถามพบว่า การทำเครื่องปั้นดินเผาในหมู่ที่ 2 และหมู่ที่ 15 มีแห่งละประมาณ 30 ครัวเรือน แต่ผู้ผลิตรายใหญ่ที่ประกอบอาชีพนี้เป็นอาชีพหลักโดยมีการผลิตตลอดปีส่วนใหญ่อยู่ในหมู่ที่ 2 ผู้ผลิต มีอายุตั้งแต่ 30-60 ปี เป็นผู้ผลิตและจำหน่ายเองเป็นส่วนใหญ่ บางรายเป็นผู้รับจ้างปั้น ช่วงเวลาที่ทำงานเครื่องปั้นดินเผามี 2 ช่วง คือ เดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคมและเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนเมษายน ซึ่งหากไม่มีฝนก็จะสามารถทำได้ตลอดปี

2. ผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาของชุมชน

1. ผลิตภัณฑ์เครื่องใช้ในครัวเรือน ได้แก่ เตาฟืน เตาถ่าน หม้อดิน หม้อและเตาขนาดเล็ก (ชุดแจ่วฮ้อน) แอ่งน้ำ
2. ผลิตภัณฑ์ตกแต่งสวนและอาคาร ได้แก่ กระถาง แจกัน โคมไฟ
3. ผลิตภัณฑ์อื่นๆ เช่น โทน
ในการจำหน่ายส่วนใหญ่จะเป็นการขายปลีก โดยวางขายหน้าบ้านหรือไปเร่ขายในท้องถิ่น รวมทั้งขายส่งให้แก่พ่อค้าคนกลาง

		วัตถุดิบและการเตรียมเนื้อดินปั้น เครื่องปั้นดินเผาของบ้านน้ำคำน้อยผลิตจากวัตถุดิบได้แก่ ดินเหนียว แกลบ ที่หาได้ในท้องถิ่นหรือบริเวณใกล้เคียง ขั้นตอนในการเตรียมวัตถุดิบและเนื้อดินปั้นใช้วิธีการง่ายๆ อาทิ นำดินเหนียวมาหมักกับน้ำให้เปื่อยและนวดได้ แล้วนำไปผสมกับดินเชื้อ ในการนวดดินมีทั้งการใช้เท้าย่ำ และกวนผสมด้วยเครื่องกวน 1) กระบวนการเตรียมดินเชื้อ เป็นการนำดินมาผสมกับแกลบด้วยอัตราส่วน 2 ต่อ 1 หรือบางรายใช้ดิน 1 บ่อซีเมนต์ ผสมแกลบ 5 กระสอบปุ๋ย ปั้นเป็นก้อนขนาดประมาณ 15 เซนติเมตร นำไปตากให้แห้ง แล้วจึงนำไปเผากลางแจ้งด้วยการสุมด้วยฟางคลุม ดินเชื้อที่ผ่านการเผานำมาตำด้วยครกไม้เพื่อย่อยขนาดให้เล็กลงก่อนร่อนผ่านตะแกรงหรือแร่งที่มีขนาดช่องว่างประมาณ 2-3 มิลลิเมตร การเผาดินเชื้อของบ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร ดินเชื้อ ครกไม้สำหรับการย่อยขนาดก้อนดินเชื้อ บ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร 2) กระบวนการเตรียมเนื้อดินปั้น ชาวบ้านจะทำการเตรียมเนื้อดินปั้นโดยการนำดินมาหมักในบ่อหมักเป็นเวลา 1 วัน 1 คืน ก่อนนำมานวดมีการคัดเลือกสิ่งเจือปน เช่น กิ่งไม้หรือก้อนหินขนาดใหญ่ หลังจากนั้นนำดินเหนียวที่หมักแล้วมานวดผสมกับดินเชื้อ โดยในการผสมดินกับดินเชื้อ มีข้อมูลที่หลากหลายคือ บางรายใช้ดิน 1 ส่วน ผสมกับดินเชื้อ 2 ส่วน บางรายใช้ดิน 2 ส่วน ผสมกับ ดินเชื้อ 1 ส่วน และบางรายใช้ดินเชื้อ 15 ก้อนๆ ละประมาณ 1.15 กิโลกรัม ผสมกับดิน 6 ถังๆ ละ ประมาณ 14 กิโลกรัม คิดเป็นอัตราส่วนของดินต่อดินเชื้อประมาณ 5 ต่อ 1 โดยน้ำหนัก ในการนวดผสมส่วนใหญ่ใช้วิธีการย่ำด้วยเท้า แต่มีบางรายที่ใช้ผสมด้วยเครื่องกวน หลังจากการผสมแล้วนำไปขึ้นรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ ได้เลย ในกรณีที่ใช้เนื้อดินปั้นที่เตรียมไว้ไม่หมด ผู้ผลิตก็จะเก็บดินไว้ในที่ร่มและคลุมด้วยผ้าพลาสติกเพื่อป้องกันการระเหยของน้ำ การหมักดินของบ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร กระบวนการขึ้นรูปผลิตภัณฑ์ วิธีการขึ้นรูปผลิตภัณฑ์ที่ชาวบ้านใช้ในปัจจุบันคือ การปั้นด้วยมือโดยวิธีการตีและทุบดิน ซึ่งปริมาณผลิตภัณฑ์ที่ขึ้นรูปได้จะขึ้นกับชนิดผลิตภัณฑ์ อาทิ หม้อดินจะขึ้นรูปได้ประมาณ 20 ใบต่อวัน โทน 8-10 ใบต่อวัน และเตา 10-20 ลูกต่อวัน การขึ้นรูปดินเป็นทรงกระบอกและการตกแต่งปากผลิตภัณฑ์ บ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร กระบวนการตกแต่งผลิตภัณฑ์  ทำการตกแต่งผลิตภัณฑ์ด้วยการนำน้ำดินแดงมาทาผลิตภัณฑ์ โดยจะนำผลิตภัณฑ์หลังการตีขึ้นรูปและผึ่งลมจนแห้งมาทาเคลือบด้วยน้ำดินแดงก่อนนำไปเผาจะทำให้ผลิตภัณฑ์มีสีแดง ในกรณีของแอ่งน้ำยังมีการตกแต่งผลิตภัณฑ์หลังเผาด้วย โดยชาวบ้านใช้วิธีนำครั่งมาทาเคลือบผลิตภัณฑ์ เพื่อช่วยลดการรั่วซึมของน้ำและทำให้สีสวยงามด้วยสีธรรมชาติออกน้ำตาลเข้มของครั่ง การตกแต่งผลิตภัณฑ์ด้วยการนำน้ำดินแดงมาทาผลิตภัณฑ์ บ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร กระบวนการเผา  การเผามี 2 ลักษณะ คือ การเผาดาด (เผากลางแจ้ง) และเผาในเตาเผา สำหรับการเผาดาดใช้เวลาในการเผาครั้งละ 2-3 ชั่วโมง เผาผลิตภัณฑ์ได้ประมาณ 100-150 ชิ้น ในขณะที่เตาเผาจะเผาผลิตภัณฑ์ได้ 100-180 ชิ้นต่อครั้ง การเผาผลิตภัณฑ์กลางแจ้ง บ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร การเผาผลิตภัณฑ์ในเตาเผา บ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร